ਜੀਵਨ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਜਰੂਰੀ ਤਿੰਨ ਚੀਜਾਂ : ਤੇਂਬੋਤ ਕੇਰਾਸ਼ੇਵ

ਰੂਸੀ ਸੰਘ  ਦੇ ਅਦੀਗਾ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦੀ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਦੰਦਕਥਾ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਚਰਚਿਤ ਰੂਸੀ ਲੇਖਕ ਤੇਂਬੋਤ ਕੇਰਾਸ਼ੇਵ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਕਹਾਣੀ –

ਇਹ ਇੱਕ ਸੱਚੀ ਕਥਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਲਪਨਾ –  ਅਸੀਂ ਇਸ ਅਟਕਲਬਾਜੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪਵਾਂਗੇ ।  ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋ ਜਾਣਾ ਸਾਡੇ ਲਈ ਜਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹਾ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜੀਵਨ  ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ  ਦੇ ਗੁਣ – ਦੋਸ਼ਾਂ  ਦੇ ਲੇਖੇ ਜੋਖੇ ਨੂੰ ਪਰਕਾਸ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਸ਼ੂਕ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਕਦੇ – ਕਦਾਈਂ  ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਪਗਡੰਡੀ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ  ਦੇ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਮਸ਼ੂਕ ਨਾਮ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹੈ ,  ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਪੁੱਤਰ । ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਲੱਗਦਾ ਸੀ । ਮੇਮਣੇ ਦੀ ਖੱਲ੍ਹ ਦੀ ਨੀਵੀਂ ਪੱਟੀ ਵਾਲੀ ਟੋਪੀ ;   ਹਥਕਰਘੇ  ਦੇ ਮੋਟੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ,  ਪੀਲਾ ਪਿਆ ਚਿਰਕੇਸੀ ਕੋਟ ;  ਕਾਲੀ ਹੱਡੀ ਤੋਂ   ਬਣੇ ਕਾਰਤੂਸ  ਦੇ ਖੋਲ ਅਤੇ ਖੰਜਰ ਦਾ ਮੁੱਠਾ ;  ਨਰੀ  ਦੇ ਮੌਜਿਆਂ  ਦੇ ਉੱਤੇ ਪਹਿਨੇ ਬਿਨਾਂ ਅੱਡੀ  ਦੇ ਜੁੱਤੇ ,  ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਕੱਚੇ ਚਮੜੇ  ਦੇ ਤਲਿਆਂ  ਦੇ ਮੁੜੇ ਹੋਏ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ਉੱਤੋਂ ਬੈਲ  ਦੇ ਬਾਲ ਅਜੇ ਉੱਡੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ।  ਉਸਦਾ ਘੋੜਾ ਵੀ ਵਧੀਆ ਨਸਲ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ – ਭੌਂਡਾ ,  ਹੱਡੀਆਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ,  ਮਰੀਅਲ ।  ਲੇਕਿਨ ਜਵਾਨ  ਦੇ ਮਾਮੂਲੀ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਦਾ ਸਧਾਰਣ ਸਾਜ ਵੱਡੀ ਮਿਹਨਤ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਨ ,  ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਪੈਵੰਦ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਲੱਗੇ ਸਨ ,  ਹਰ ਚੀਜ ਆਪਣੀ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਦਰੁਸਤ ਸੀ ।  ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਭ ਮਾਮੂਲੀ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ,  ਸਾਫ਼ – ਸਾਫ਼ ਅਤੇ ਢੰਗ ਸਿਰ ਸੀ ,  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਮਸ਼ੂਕ ਪੰਝੀ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਛੱਲੇਦਾਰ ਛੋਟੀਆਂ– ਛੋਟੀਆਂ ਮੁੱਛਾਂ ਅਤੇ ਦਾਹੜੀ  ਦੇ ਘੁੰਗਰਾਲੇ ਰੋਇਆਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਸਦਾ ਮੁਹਾਂਦਰਾ  ਉਮਰ  ਦੇ ਅਨਪਾਤ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕ ਗੰਭੀਰ  ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।  ਅਤੇ ਜਿਸ ਮੁਸਤੈਦੀ ਨਾਲ ਉਸ ਸੁੰਨਸਾਨ ਰਸਤੇ ਉੱਤੇ ਉਹ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ,  ਉਸ ਤੋਂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਵਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੈ ,  ਜੋ ਇਸ ਨੇਮ ਦਾ ਕੜਾਈ  ਨਾਲ ਪਾਲਣ ਕਰਦੇ ਹਨ –  ‘ਜੇਕਰ ਮਰਦ ਬਣ ਕੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹੋ ,  ਤਾਂ ਮਰਦ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਰਹੋ । ’

ਪਤਝੜ ਦਾ ਗਰਮ ਦਿਨ ਹੋਣ  ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗਰਮ ਟੋਪੀ ਨਾ ਗੁੱਦੀ ਉੱਤੇ ਖਿਸਕਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਤਿਰਛੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ।  ਉਹਨੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਚਾਲ ਉੱਤੇ ਵੀ ਸਖਤੀ ਨਾਲ  ਨਜ਼ਰ  ਰੱਖੇ ਹੋਈ ਸੀ ,  ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਰ ,  ਨਪੀ – ਤੁਲੀ ਕਦਮ ਚਾਲ ਨਾਲ  ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ,  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖ਼ੁਰਾਂਟ ਘੁੜਸਵਾਰ ਨੂੰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।  ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੀ ਪਤਾ ਕਦੋਂ ਕਿਸੇ ਹਾਸੀ ਉੜਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਨਜ਼ਰ  ਪੈ ਜਾਵੇ ਤੇ ਜੀਵਨ ਭਰ ਲਈ ‘ਖਰਗੋਸ਼ – ਘੁੜਸਵਾਰ’ ਨਾਮ ਪੈ ਜਾਵੇ ।

ਕਹਿਣ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਸ਼ਕ ਐਸਿਆਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ,  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾਤਰ  ਲੋਕ ‘ਅੱਛਾ ਮੁੰਡਾ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।

ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਅੱਧਾ ਰਸਤਾ ਤੈਅ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੈਦਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਬੁੱਢਾ ਮਿਲਿਆ । ਜਵਾਨ ਨੇ ਹੁਣ ਵੀ ਸੁਹਣਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ –  ਉਹ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਬੁਢੇ  ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਆਇਆ  ( ਸੱਜੇ ਵੱਲ ਦਾ ਰਸਤਾ ਸਨਮਾਨਪੂਰਵਕ ਬੁਜੁਰਗਾਂ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ )  ,  ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ ।

”ਤੇਰੀ ਉਮਰ ਦਰਾਜ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਤੂੰ ਸੁਖੀ ਰਹੇਂ ,  ਮੇਰੇ ਬੇਟੇ ! ” ਬੁਜੁਰਗ ਨੇ ਕਿਹਾ ।

ਉਹ ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਦਾ ਅਤੇ ਦੁਬਲਾ – ਪਤਲਾ ਸੀ ,  ਉਸਦੀ ਦਾੜੀ ਕੁਕਰੌਂਧੇ  ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਫੁਲ – ਵਰਗੀ ਸਫੇਦ ,  ਫੁਲਫੁਲੀ ਅਤੇ ਵਧੀ ਹੋਈ ਸੀ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੈਰਾਨੀ ਬਜ਼ੁਰਗ  ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਹੋਈ ,  ਜੋ ਇੰਨਾ ਗੋਰਾ ਸੀ ਕਿ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਉਸਨੇ ਕਦੇ ਧੁੱਪ ਹੀ ਨਾ ਵੇਖੀ ਹੋਵੇ ।  ਲੇਕਿਨ ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਦਾ ਭਾਵ ਨਾਮ ਮਾਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ ।  ਬੁਜੁਰਗਾਂ  ਦੇ ਚਿਹਰੇ – ਮੋਹਰੇ ਨੂੰ ਬੇਲੋੜਾ ਕੌਤਕ  ਨਾਲ  ਵੇਖਣਾ ਉਜੱਡਪਣਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚ – ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਪਏ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ।

“ਤੇਰੀ ਕਿਸਮਤ ਦਾ ਸਿਤਾਰਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬੁਲੰਦ ਰਹੇ ,  ਮੇਰੇ ਬੇਟੇ ! ” ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਕਿਹਾ । “ ਤੂੰ ਅੱਗੇ ਚਲ ,  ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਆਦਤ  ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਚਲਾਂਗਾ । ”

“ਮੈਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਜਲਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ,  ਤੁਸੀਂ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਜਾਓ , ” ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਹਠ ਕੀਤਾ ।  “ਜਦੋਂ ਬੁਜੁਰਗ ਪੈਦਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹੋਣ ,  ਤਾਂ ਮੈਂ ਭਲਾ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਕਿਵੇਂ ਸਵਾਰ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ? ”

“ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਜੇਕਰ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾਂਗਾ ,  ਤਾਂ ਤੈਨੂੰ ਪੈਦਲ ਚਲਣਾ ਪਵੇਗਾ , ” ਬਜ਼ੁਰਗ ਮੁਸਕਰਾਇਆ ।

”ਬਾਬਾ ,  ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਮੈਨੂੰ ਬੁਜੁਰਗਾਂ ਦੀ ਬੇਇੱਜਤੀ ਵਰਗਾ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਹੋ ?  ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ – ਨਾਲ ਪੈਦਲ ਚਲਣ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਹੀ ਟੁੱਟ ਜਾਣਗੇ । ”

”ਖੈਰ ,  ਤੇਰੀ ਮਰਜੀ ।  ਤੂੰ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਮੁੰਡਾ ਹੈਂ ” ,  ਬਜੁਰਗ ਮੰਨ  ਗਿਆ ਅਤੇ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਦੋਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਛੋਟਾ ਹੋਣ  ਦੇ ਨਾਤੇ ਸਵਾਲ ਨਹੀਂ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਸੀ ,  ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨਿਰ ਸੰਕੋਚ ਸਵਾਲ ਤੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਪਿੰਡ  ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪੁੱਜੇ ,  ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਸ਼ੂਕ ਆਪਣੀ ਬੁਢੀ ਮਾਂ  ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ,  ਉਸਦੇ ਨਾ ਕੋਈ ਭਰਾ ਹੈ ,  ਨਾ ਭੈਣ ।  ਅਤੇ  ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ ਉਸਨੇ ਦੋ ਦਿਨ ਦੀ ਜੁਤਾਈ ਭਰ ਰਾਈ ,  ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੀ ਜੁਤਾਈ ਭਰ ਬਾਜਰਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੀ ਜੁਤਾਈ ਭਰ ਮੱਕੀ ਬੀਜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਫਸਲ ਵੀ ਚੰਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਾਧਰਣ ਸੰਪੰਨਤਾ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੈ ।  ਖਾਣ  ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਹੈ ,  ਸਰੀਰ ਢਕਣ ਨੂੰ ਕੱਪੜਾ ਹੈ ,  ਕੋਈ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ,  ਅਤੇ ਮਾਂ ਵੀ ਰਿਸ਼ਟ – ਪੁਸ਼ਟ ਹੈ ।  ਫਿਰ ਹੋਰ ਕੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਦੀਗ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ?  ਹਾਂ ,  ਅਗਰ ਖਾਨ  ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਰਦਾਰ ਜੀਣਾ ਹਰਾਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ,  ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਜਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।

ਪਿੰਡ  ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ,  ਜਿੱਥੋਂ ਰਸਤਾ ਭਿੰਨ – ਭਿੰਨ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ,  ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਘੋੜਾ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ।

“ਲਓ ਤੁਹਾਡਾ ਪਿੰਡ ਆ ਗਿਆ ,  ਮੇਰੇ ਬੇਟੇ ।  ਮੈਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਾਣਾ ਹੈ ।  ਤੇਰਾ ਬਹੁਤ – ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ ,  ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਘੋੜੇ ਦੀ ਕਾਠੀ ਉੱਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਸਤਾ ਲਿਆ ।  ਮੈਂ ਅੱਗੇ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਪੈਦਲ ਜਾਵਾਂਗਾ…” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ।

ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਘਰ ਤੱਕ ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਛੱਡ ਆਉਣ ਲਈ ਜੋਰ ਲਾਇਆ ,  ਲੇਕਿਨ ਉਸਨੇ ਸਾਫ਼ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।

”ਮੇਰਾ ਪਿੰਡ ਇੰਨਾ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੋਰ ਤਕਲੀਫ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ।  ਮੈਂ ਅਰਸੇ ਤੋਂ ਪੈਦਲ ਚਲਣ ਦਾ ਆਦੀ ਹਾਂ । ਧੰਨਵਾਦ ,  ਨੌਜਵਾਨ । ”

ਬਜ਼ੁਰਗ ਚੱਲ ਪਿਆ ,  ਉੱਤੇ ਅਚਾਨਕ ਮੁੜ ਕੇ ਰਹੱਸਮਈ ,  ਸੁਖਦ ਮੁਸਕਾਨ  ਦੇ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ –  ”ਬੇਟੇ ,  ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਆਇਆ ਹੈਂ ।  ਤੇਰੇ ਚੰਗੇ ਮਿਜਾਜ ,  ਤੇਰੀ  ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਮੇਹਨਤਪਸੰਦੀ  ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਦੇਕੇ ਹੀ ਧੰਨਵਾਦ ਅਦਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ।  ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੋਈ ਤਿੰਨ ਚੀਜਾਂ  ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸ ,  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤੈਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇ ।  ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਣਗੀਆਂ । ”

ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ।  ‘ਬਾਬਾ ਕਿਤੇ ਸਠਿਆ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਗਏ ਹਨ , ’ ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ ,  ‘ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਮੰਗਣ ਦੀ ਸੁਝ ਆਏ ।  ਮੈਂ ਜੋ ਚਾਹਾਂਗਾ ,  ਉਹ ਉਸਨੂੰ ਕਿੱਥੋ ਲਿਆਣਗੇ ?  ਲੇਕਿਨ ਕਿਸੇ  ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਤੇ ਮਜਾਕ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ,  ਅਣ-ਉਚਿਤ ਸੀ । ਸਫੇਦ ਵਾਲਾਂ ਵਾਲੇ ਬੁਜੁਰਗ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਨਹੀਂ  ਦੇ ਸਕਦੇ ,  ਆਪਣੇ ਆਪ ਭਲੇ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮੀਦਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਹੋ ਜਾਵੇ , ’ ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ –

“ਬਾਬਾ ,  ਮੈਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇੰਨੀ ਤਾਰੀਫ  ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ,  ਲੇਕਿਨ ਤੁਸੀਂ ਜੇਕਰ ਇੰਨੇ ਨੇਕ ਅਤੇ ਉਦਾਰ ਚਿੱਤ ਹੋ ,  ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸੋਚਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਬੁਜੁਰਗਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਮੁਹਲਤ ਦਿਓ ।”  ਅਦੀਗ ਨੌਜਵਾਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਤਿੰਨ ਚੀਜਾਂ  ਦੇ ਨਾਮ ਇਸ ਵਕਤ ਦੱਸਣਾ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਨਦਾਨ  ਦੇ ਬਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ । ”

”ਇਹ ਵੀ ਵੱਡੀ ਅਕਲਮੰਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ , ” ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ ।  ”ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਮਿਲਣਾ ,  ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰਾਂਗਾ । ”

ਘੋੜੇ ਉੱਤੇ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਸਮੇਂ ਮਸ਼ੂਕ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਮੁੜਿਆ ,  ਲੇਕਿਨ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਅਗਲ – ਬਗਲ ਨਜ਼ਰ  ਦੌੜਾਈ ਤਾਂ ਪਾਇਆ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦਾ ਉੱਥੇ ਨਾਮੋ – ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।  ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹਮਖੁੱਲ੍ਹਾ ਮੈਦਾਨ ਸੀ –  ਕਿਤੇ ਲੁੱਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ ।

‘ਕਿਤੇ ਉਹ ਬੁੱਢਾ ਸ਼ੈਤਾਨ ਜਾਂ ਜਿੰਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ?  ਉਹ ਅਖੀਰ ਕਿੱਥੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਿਆ ? ’… ਮਸ਼ੂਕ ਹੈਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ ।

ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਹਾਲਾਂਕਿ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੂੰ ਜਿੰਨ ਹੀ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ,  ਫਿਰ ਵੀ ਉਹ ਇਹ ਆਜਮਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਚਨ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ।

ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਕੇ ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਅੱਛਾ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਸੂਝਵਾਨ ਬਜੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਖਾਣੇ ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਅਦੀਗ ਨੌਜਵਾਨ ਲਈ ਕਿਹੜੀਆਂ ਤਿੰਨ ਵਸਤੂਆਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ।

ਬੁਜੁਰਗਾਂ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਸੋਚ ਕੇ ਇੱਕ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਦੀਗ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਜਰੂਰੀ ਹੈ –  ਅੱਛਾ ਘੋੜਾ ,  ਅੱਛਾ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਬੀਵੀ ।  ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਮਹਿਮਾਨ ਵੀ ਬਜੁਰਗਾਂ ਨਾਲ  ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ ।

ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮਸ਼ੂਕ ਪੂਰਵਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ । ਉਸਨੂੰ ਬਜ਼ੁਰਗ  ਦੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਆਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ੰਕਾਵਾਂ ਦਾ ਛੁਟਕਾਰਾ ਕਰਨ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਗਿਆ ।  ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਾਟ ਜੋਂਹਦਾ  ਵੇਖ ਉਹ ਆਸ਼ਚਰਜ ਚਕਿਤ ਰਹਿ ਗਿਆ ।

”ਕਿਉਂ ,  ਨੇਕ ਨੌਜਵਾਨ ,  ਤੂੰ ਸੋਚ ਲਿਆ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ? ” ਉਸਨੇ ਮਸ਼ੂਕ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ।

”ਜੀ ,  ਬਾਬਾ , ” ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ,  ”ਬੁਜੁਰਗਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਦੀਗ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਜਰੂਰੀ ਹਨ –  ਅੱਛਾ ਘੋੜਾ ,  ਅੱਛਾ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਬੀਬੀ ।  ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ । ”

ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਜਵਾਬ ਤੁਰੰਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ।  ਉਹ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ –  ”ਤੁਹਾਡੇ ਬੁਜੁਰਗਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਅਕਲਮੰਦੀ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲਿਆ ਹੈ ।  ਜੋ ਕੁੱਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ,  ਉਹ ਸਚਮੁੱਚ ਆਦਮੀ ਲਈ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕੀਮਤੀ ਹੈ ।  ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ ਹਾਂ , ” ਉਸਨੇ ਮਨ – ਹੀ – ਮਨ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸੋਚਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ।  ”ਅੱਛਾ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਅੱਛਾ ਘੋੜਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਇੰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ।  ਲੇਕਿਨ ਜਿੱਥੇ ਤੱਕ ਚੰਗੀ ਬੀਵੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ… ਕੁੱਝ ਕਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ… ਤਿੰਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਹਨ ,  ਜੋ ਚੰਗੀਆਂ ਬੀਵੀਆਂ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਦੋ ਘਰ – ਬਾਰ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ ,  ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਹਨ।  ਤੀਜੀ ਔਰਤ ਜਵਾਨ ਤਾਂ ਹਾਂ ,  ਪਰ ਦੋ ਸਾਲ ਹੋਏ ਘਰ ਬਸਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ… ਲੇਕਿਨ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ,  ਜਦੋਂ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ,  ਤਾਂ ਨਿਭਾਉਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ । ਤੂੰ ਨਦੀ ਕੰਢੇ ਵਾਲੇ ਪਿੰਡ ਜਾਕੇ ਨੌਰੋਜ ਨਾਮ  ਦੇ ਆਦਮੀ ਦਾ ਘਰ ਲੱਭ ਲੈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ  ਵੇਖ ਲੈ । ਜੇਕਰ ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆ ਗਈ ,  ਤਾਂ ਇਹੀ ਠੀਕ ,  ਮੈਂ ਸਾਰਾ ਗੁਨਾਹ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲੈ ਲਵਾਂਗਾ  ਅਤੇ ਤੁਹਾਡਾ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਦੇਵਾਂਗਾ ।  ਜਾਕੇ ਵੇਖ ਆ ,  ਫਿਰ ਇੱਕ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਆਕੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਦੱਸ ਦੇਣਾ । ”

ਬਜ਼ੁਰਗ ਜਵਾਨ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਚੱਲ ਦਿੱਤਾ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਅਜੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਬਰਾਬਰ ਨਜ਼ਰ  ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਸੀ ।  ਉਹ ਇਹ ਵੇਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬਜ਼ੁਰਗ ਗਾਇਬ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਫਿਰ ਵੀ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਉਸਦੀ ਨਜ਼ਰ  ਚੁੱਕੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਬੁਢੇ ਦੀ ਤਰਫ ਵੇਖਿਆ ,  ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਉੱਥੇ ਨਾਮੋ -ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ,  ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਇਬ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ।

ਬਜ਼ੁਰਗ ਬਹੁਤ ਰਹਸਮਈ ਸੀ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਹੁਣ ਉਸਦੇ ਵਚਨ ਉੱਤੇ ਕਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੋਣ ਲਗਦਾ ,  ਤਾਂ ਕਦੇ ਸ਼ੱਕ ।  ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਬਨਣ ਲਾਇਕ ਇੱਕ ਮਾਤਰ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਦੇਖਣ ਦਾ ਲੋਭ ਉਹ ਕਾਬੂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਝੱਟਪੱਟ ਉਸ ਪਿੰਡ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ ।

ਬਜ਼ੁਰਗ ਦਾ ਦੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਪਿੰਡ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰ ਸੀ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਦਿਨ ਭਰ ਸਫਰ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ।  ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਾਮੂਲੀ –ਜਿਹੇ  ਅਦੀਗ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ । ਇੱਕ ਤੰਗ – ਜਿਹੀ ਪਹਾੜੀ ਨਦੀ  ਦੇ ਕੰਢੇ ਮਿੱਟੀ  ਦੇ ਘਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਟੇ ,  ਦਲਦਲੀ ਘਾਹ ਜਾਂ ਸਰਕੰਡੇ ਨਾਲ  ਢਕੇ ਖੜੇ ਸਨ ।  ਟੇਢੀ – ਮੇਢੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਨੌਰੋਜ ਦਾ ਘਰ ਮਿਲ ਗਿਆ ।

ਮਸ਼ੂਕ  ਦੇ ਅਵਾਜ ਦੇਣ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਸੁਡੋਲ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕੱਦ ਦੀ ਜਵਾਨ ਇਸਤਰੀ ਬਾਹਰ ਆਈ ।  ਉਸਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਿੱਚ ਨਾ ਤਾਂ ਚਿੰਤਾਗ੍ਰਸਤ ਗ੍ਰਹਣੀਆਂ ਵਾਲੀ ਜਲਦਬਾਜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਆਦੀ ਆਮ ਰੂਪਵਤੀਆਂ ਵਾਲੀ ਸੁਸਤੀ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਝੱਟਪੱਟ ਵੇਖ ਲਿਆ ਕਿ ਉਸਦੀ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਉਤਾਵਲਾਪਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ,  ਉਸਦੇ ਕਦਮ  ਹਲਕੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ । ਉਸਨੂੰ ਰੂਪਵਤੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ,  ਪਰ ਉਹ ਸੁਦਰਸ਼ਨਾ ਸੀ ।

“ਆਓ ਜੀ ,  ਤਸ਼ਰੀਫ ਲਾਓ ! ” ਇਸਤਰੀ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁੱਝ ਪੁੱਛੇ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਬੈਂਤ ਨਾਲ  ਬਣਿਆ ਫਾਟਕ ਖੋਲ੍ਹਣ ਲੱਗੀ ।

“ ਨੌਰੋਜ ਸਾਹਿਬ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ? ”

“ ਜੀ ।  ਆਓ ਜੀ ,  ਸਾਡੇ ਮਹਿਮਾਨ ਬਣੋ । ”

“ਪਰ ਨੌਰੋਜ ਸਾਹਿਬ ਘਰ ਹਨ ? ”

“ਆਓ ਜੀ ,  ਉਹ ਆਉਣ ਹੀ ਵਾਲੇ ਹਨ , ” ਇਸਤਰੀ ਨੇ ਮਸ਼ੂਕ ਲਈ ਫਾਟਕ ਪੂਰਾ ਖੋਲ ਦਿੱਤਾ ।

ਮਸ਼ੂਕ ਉਸ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਮੰਦ ਅਵਾਜ ਤੇ ਮੋਹਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ।  ਉਹ ਤੇਜ਼ – ਜਬਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਬੋਲਦੇ ਸਮੇਂ ਅਕਾਰਨ ਸੰਕੋਚਵਸ਼ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖਿੱਚਦੀ ਸੀ ।  ਉਸਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਦੀ ਸੱਚਾਈ  ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਕਪਟਤਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।  ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੇਵਲ ਸ਼ੁੱਧ ਹਿਰਦੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈ ।

ਲੇਕਿਨ ਉਸਦੀ ਮੁੱਖ ਖਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਕੇਵਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਣਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਅਕਹਿ ਸੁਹੱਪਣ ਦਾ ਰਹੱਸ ਕੀ ਹੈ ,  ਪਰ  ਉਹ ਤੁਰੰਤ ਉਸਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆ ਗਈ ।

ਇਸਤਰੀ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਫ਼ – ਸੁਥਰੇ ਛੋਟੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਈ ।

“ਤੁਸੀਂ ਉਕਤਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ,  ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ , ” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨ  ਦੇ ਵੱਲ ਪਿੱਠ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਬਾਹਰ ਚੱਲੀ ਗਈ ।

ਉਸਦੇ ਆਦਰਪੂਰਵਕ ਉਲਟੇ ਕਦਮ  ਪਿੱਛੇ ਹੱਟਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ,  ਜੋ ਕਿ ਹੋਰ ਲੋਕ ਅਤਿਅੰਤ ਆਡੰਬਰਪੂਰਵਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ,  ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਮਨਮੋਹਕ ਸੰਮੋਹਨ ਸੀ ।

ਏਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਵਿਆਕੁਲਤਾ ਨਾਲ ਗ੍ਰਸਤ ਮਸ਼ੂਕ ਸੋਚਣ ਲਗਾ ਕਿ ਉਸ ਇਸਤਰੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੀ ਹੈ ,  ਜਿਸਦੇ ਕਾਰਨ ਉਹ ਉਸਦੇ ਵਸ਼ੀਭੂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ।  ਕੀ ਉਸਦੀ ਨਿਸ਼ਕਪਟਤਾ  ਦੇ ਕਾਰਨ ?  ਲੇਕਿਨ ਕਿੰਨੇ ਅਜਿਹੇ ਨਿਸ਼ਕਪਟ ਲੋਕ ਹਨ ,  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਖਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ।  ਕੀ ਉਸਦੀ ਸਾਊਪੁਣੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਲੀਨਤਾ  ਦੇ ਕਾਰਨ ?  ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਗੁਣ ਤਾਂ ਲੱਗਭੱਗ ਸਾਰੀਆਂ ਅਦੀਗ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਮਸ਼ੂਕ ਆਪਣੀ ਪੰਝੀ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਇਸਤਰੀਆਂ ਅਤੇ ਯੁਵਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ,  ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸੇ  ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਵਸ਼ੀਭੂਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਉਸਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

ਉਸ ਇਸਤਰੀ  ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਮਨ – ਹੀ – ਮਨ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਦੋਹਰਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮਸ਼ੂਕ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਗਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ  ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾਂ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ ।  ਉਸਨੂੰ ਲਗਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਤਿਅੰਤ ਕੋਮਲ ਨਿਧੀ ਸੰਜੋਏ ਬੈਠੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਉਸਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ।  ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੰਨੀ ਸੁਭਾਵਕ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ  ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ।  ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਦੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ,  ਸਗੋਂ  ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ  ਉਦਾਸ ਅਤੇ ਅਮੁੱਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ।

ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਆਨੰਦਦਾਈ ਅਤੇ ਅਮੁੱਲ ਕੀ ਹੈ ,  ਜੋ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੰਜੋਏ ਬੈਠੀ ਹੈ ?  ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਇਹ ਚਮਕ ਕਿਵੇਂ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ?

ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਤੀਪਾਈ ਖਿੜਕੀ  ਦੇ ਕੋਲ ਖਿਸਕਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਝਾਕਿਆ । ਵਿਹੜਾ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਝਾੜਿਆ – ਬੁਹਾਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ,  ਮੁਰਗੀਆਂ ਅਤੇ ਟਰਕੀ ਵੱਡੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਉਸ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਸਨ ,  ਲੇਕਿਨ ਬੱਚੇ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ  ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ।  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ,  ਜਵਾਨ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ,  ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਨਾ ਬੱਚੇ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਸਬੰਧੀ ।  ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ  ਆਈ ,  ਲੇਕਿਨ ਨਾ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਰੌਲਾ  ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਧਮੱਚੜ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਈ ,  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗ੍ਰਹਿਣੀਆਂ ਅਕਸਰ ਮਹਿਮਾਨ  ਦੇ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ।  ਫਿਰ ਹੀ ਮਸ਼ੂਕ ਦੀ ਸਾਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਗ੍ਰਹਿਸਤੀ  ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ – ਕਾਜ ਓਨੀ ਹੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ,  ਜਿੰਨੀ ਨਾਲ ਜਿਆਦਾ ਰੌਲਾ ਮਚਾਣ ਅਤੇ ਧਮੱਚੜ ਮਚਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ।

ਉਸਦਾ ਸੋਚਣਾ ਠੀਕ ਸੀ ।  ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਗੋਲ ਚੌਕੀ ਚੁੱਕੀ ਆਈ ,  ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਗਰਮ – ਗਰਮ ਬਾਜਰੇ ਦਾ ਦਲੀਆ ਅਤੇ ਮੁਰਗੀ ਦੀ ਤਾਜਾ ਤਰੀ ਰੱਖੇ ਸਨ ।  ਉਹ ਚੌਕੀ ਰੱਖ ਕੇ ਗਈ ,  ਚਿਲਮਚੀ ਅਤੇ ਲੋਟਾ ਉਠਾ ਲਿਆਈ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨ  ਦੇ ਹੱਥ – ਮੂੰਹ ਧੋ ਲੈਣ ਉੱਤੇ ਬੋਲੀ –  “ ਉਹ ਆਉਣ ,  ਤੱਦ ਤੱਕ ਤੁਸੀਂ ਖਾਣਾ ਖਾ ਲਓ ।  ਘਰ  ਦੇ ਮਾਲਿਕ  ਦੇ ਇੰਤਜਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਮਹਿਮਾਨ ਬਿਨਾਂ ਖਾਣ ਦੇ ਉਕਤਾਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ । ”

ਮਸ਼ੂਕ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਉਸਦੀ ਸੁਭਾਵਿਕਤਾ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ।

ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅੰਦਾਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੋਇਆ ਉਹ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟਕ ਤੱਕੀ  ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਇਹ ਅਨੁਭਵ ਕਰਕੇ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੇ ਵੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਤਰਫ ਵੇਖਿਆ । ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜਰਾਂ ਚਾਰ ਹੋ ਗਈਆਂ ।  ਮਹਿਮਾਨ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਚਾਹਤ  ਦਾ ਭਾਵ ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਇਸਤਰੀ ਘਬਰਾ ਗਈ ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਈ ।

ਮਸ਼ੂਕ ਆਪਣੇ ਅਣਚਾਹੇ ਅਣ-ਉਚਿਤ ਵਿਵਹਾਰ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਲਾਲ ਹੋ ਉੱਠਿਆ ,  ਕਸਮਸਾਇਆ ਅਤੇ ਭੌਂਡੇ ਜਿਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਖੰਗ ਕੇ ਜਲਦੀ – ਜਲਦੀ ਖਾਣਾ ਖਾਣ  ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਗਿਆ ।  ਲੇਕਿਨ ਖਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਉਹ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਸਦੀ ਨਿਰਲੱਜ ਨਜ਼ਰ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਹ ਕਿੰਨੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਲੀਨਤਾ ਨਾਲ ਉੱਥੋਂ ਗਈ ਸੀ ।

ਉਸ ਅਨੋਖੀ ਨਾਰੀ  ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਨ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਪਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਗਿਆ ਕਿ ਸਮਾਂ ਕਿੰਨੀ ਜਲਦੀ ਗੁਜ਼ਰ ਗਿਆ,  ਅਤੇ ਨੌਰਾਜ ਵੀ ਘਰ ਪਰਤ ਆਇਆ ਹੈ ।  ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਪਤੀ ਨੂੰ ਲੈਣ ਗਈ । ਮਸ਼ੂਕ ਉਸਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਫਿਰ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ –  ਉਹ ਚੱਲ ਤੇਜ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਰਹੀ ਸੀ ,  ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਦੀ ਚਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਮੰਦ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ।

ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੇ ਫਾਟਕ ਸਮੇਂ  ਸਿਰ  ਖੋਹਲ ਦਿੱਤਾ ,  ਅਤੇ  ਸੁੱਕੀ ਘਾਹ ਨਾਲ ਲੱਦੀ ਬੈਲ ਗੱਡੀ  ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ ।  ਬੈਲਗੱਡੀ  ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ – ਵੱਡੀਆਂ ,  ਘੁੰਗਰਾਲੀਆਂ ਮੁੱਛਾਂ ਵਾਲਾ ,  ਸੁਗਠਿਤ ,  ਲੰਬਾ – ਚੌੜਾ ਨੌਜਵਾਨ ਕੁੱਦ ਕੇ ਉੱਤਰ ਆਇਆ ।  ਉਹ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਖਿਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ।

“ਇਹਨਾਂ  ਨਿਕੰਮਿਆਂ  ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਝੱਲਣੀ ਪਈ ! ” ਉਹ ਝੁੰਜਲਾ ਕੇ ਬੋਲਿਆ ।  “ਪਾਗਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਚਾਨਕ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਗਏ ,  ਇੱਕ ਪਹੀਆ ਢਾਲ ਤੇ ਉੱਤਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਉਲਟ ਗਈ ।  ਉਸਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਕਰਕੇ ਸਾਰਾ ਘਾਹ ਦੁਬਾਰਾ ਲੱਦਣਾ ਪਿਆ  ।  ਜੇਕਰ ਇਹ ਅੱਗੇ ਵੀ ਇੰਜ ਹੀ ਮਨਮਾਨੀ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ,  ਤਾਂ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰ ਬੈਠਾਂਗਾ , ” ਉਸਨੇ ਬੈਲਾਂ ਨੂੰ ਜੂਲੇ ਤੋਂ ਕਢਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ।

ਨੌਰੋਜ ਦੀ ਅਵਾਜ ਤਾਂ ਕੜਕਦਾਰ ਸੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਸੋਚਣ ਲਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਧਾ – ਸਾਦਾ ,  ਮੂਰਖ ਤਗੜਾ ਨੌਜਵਾਨ ਇਸ ਇਸਤਰੀ  ਦੇ ਪਤੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਫਬਦਾ ।

ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਵਿਖਾਈ  ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਪਤਨੀ ਪਤੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲੈ ਰਹੀ;   ਉਹ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ  ਇਉਂ ਹਸ ਪਈ ,  ਜਿਵੇਂ ਲੋਕ ਬੇਸਮਝ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਪਿਆਰੀਆਂ – ਪਿਆਰੀਆਂ ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਹੱਸਦੇ ਹਨ ।

“ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ  ਦੇ ਨੂਰ ! ” ਇਸਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ , “ ਸਾਡੇ ਵਹਿੜਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਗੁੱਸਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ?  ਇਹ ਤਾਂ ਅਜੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੇ ਹਨ ।  ਸਧਾਏ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਚੰਗੇ ਬੈਲ ਸਾਬਤ ਹੋਣਗੇ । ”

ਇਸਤਰੀ  ਦੇ ਹੱਥ ਵਧਾਕੇ ਉਸਨੂੰ ਭੂਰੇ ਵਹਿੜਕੇ  ਦੇ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਫੇਰਿਆ ।  ਵਹਿੜਕੇ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਸਨੇਹਪੂਰਣ ਹੱਥ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ।

“ਸਚਮੁੱਚ !  ਕੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ ਮੈਨੂੰ ਇੰਨਾ ਗੁੱਸਾ ਕਰਨ ਦੀ !  ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਖਾਸ ਨੁਕਸਾਨ ਤਾਂ ਹੋਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ,  ਗੱਡੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਟੁੱਟੀ ।  ਅਜਿਹਾ ਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ…”

“ਸੁਣੋ ,  ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਮਹਿਮਾਨ ਆਏ ਹਨ” ,  ਪਤਨੀ ਨੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ  ਕਿਹਾ ।  “ਤੁਹਾਡਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰਦੇ – ਕਰਦੇ ਥੱਕ ਗਏ ਹਨ । ”

“ਕਿਹੜੇ ਮਹਿਮਾਨ ?  ਕੌਣ ਹੈ ਉਹ ? ”

“ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ,  ਪਰ ਸਾਡੀ ਤਰਫ  ਦੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ।  ਲੇਕਿਨ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਲਾਇਕ ਨੌਜਵਾਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ । ”

“ਕੌਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ” ਨੌਰੋਜ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਇਆ ।  “ਖੈਰ ,  ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ ,  ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ ਹੋਇਆ !  ਮਹਿਮਾਨ  ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਹਮੇਸ਼ਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰੌਣਕ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ! ”

”ਤੁਸੀਂ ਬੈਲਾਂ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ  ਮਹਿਮਾਨ  ਦੇ ਕੋਲ ਜਾਓ ।  ਸੁੱਕੀ ਘਾਹ ਫਿਰ ਉਤਾਰ ਲਵਾਂਗੇ , ” ਪਤਨੀ ਨੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ।

“ਬੇਸ਼ੱਕ !  ਇਉਂ ਹੀ ਕਰਾਂਗੇ , ” ਨੌਰੋਜ ਨੇ ਸਹਿਮਤੀ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬੈਲਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛਵਾੜੇ  ਦੇ ਖੁੱਲੇ ਬਾੜੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਣ ਲਗਾ ।  ਪਤਨੀ ਅੜ ਰਹੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਕੀ ਟਾਹਣੀ  ਨਾਲ ਹੱਕਦੀ ਹੋਈ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ – ਪਿੱਛੇ ਗਈ ।

ਖੁਰਲੀ ਵਿੱਚ ਤਾਜ਼ਾ ਕੱਟਿਆ ਘਾਹ  ਤਿਆਰ ਨਜਰ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਨੌਰੋਜ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਪਤਨੀ ਵੱਲ ਪਲਟ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਉਂਜ ਹੀ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ,  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸਨੇ ਫਾਟਕ ਉੱਤੇ ਵੇਖਿਆ ਸੀ ।  ਉਸਨੇ ਬੈਲਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਦਾ ਹੱਥ ਫੜ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਲਿਆ ।

ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਕਿ ਉਸ ਅਨੋਖੀ ਨਾਰੀ ਨੇ ਕਿੰਨੀ ਸੁਭਾਵਕ ਸ਼ਰਮ  ਦੇ ਨਾਲ ,  ਥੋੜ੍ਹਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪੂਰਵਕ ਪਤੀ  ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੱਥ ਉੱਤੇ ਝੁਕ ਕੇ ਇੱਕ ਡੂੰਘਾ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚ ਲਿੱਤੀਆਂ ।  ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਲਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਆਪ ਉਸਦਾ ਭਰਪੂਰ ਚੁੰਮਣ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ,  ਲੇਕਿਨ ਆਪਣੇ ਵਰਜਿਤ ਕਾਰਜ ਕਾਰਨ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਕੇ ਉਹ ਖਿੜਕੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੱਟ ਗਿਆ ।

ਮਹਿਮਾਨ ਅਤੇ ਮੇਜਬਾਨ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਖਾਂਦੇ – ਪੀਂਦੇ ਰਹੇ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਖਾਣਾ ਖਾ ਚੁਕਣ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੇ ਆਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਖਾਣ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਤਰਬੂਜ ਖਾਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਨਗੇ ਜਾਂ ਦਹੀ ਪੀਣਾ ।

”ਬੇਸ਼ੱਕ ,  ਤਰਬੂਜ ! ” ਨੌਰੋਜ ਬੁਲੰਦ ਅਵਾਜ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ ।

”ਤਰਬੂਜ ਦੁਛੱਤੀ ਤੋਂ ਉਤਾਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ;  ਚੱਲੋ ,  ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰੋ । ”

ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਬਾਵਰਚੀਖਾਨੇ ਵਿੱਚੋਂ,  ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਇਦ ਦੁਛੱਤੀ ਵਿੱਚ ਚੜਨ ਦਾ ਰਸਤਾ ਸੀ ,  ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੀਆਂ ।  ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਦੁਛੱਤੀ ਵਿੱਚ ਤਰਬੂਜ ਲੁੜਕਾਉਂਦੀ ਰਹੀ ,  ਫਿਰ ਬੋਲੀ –  “ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ? ” ਪਤੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ –  “ਜਰਾ ਅੱਛਾ – ਜਿਹਾ ਚੁਣੋ ! ” ਅਜਿਹਾ ਕਈ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ।  ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਕਹਿ ਉੱਠੀ –

“ਮੇਰੀ ਸੱਮਝ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਖੁਸ਼ ਕਰਾਂ !  ਇੱਥੇ ਅੰਧਕਾਰ ਹੈ ,  ਚੁਣਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਹੜਾ ਅੱਛਾ ਹੈ… . ”

“ਖੈਰ ,  ਲਓ ,  ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਇਹ ਠੀਕ ਰਹੇਗਾ । ” ਨੌਰੋਜ ਨੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ।

ਜਦੋਂ ਦੋਨੋਂ ਤਰਬੂਜ ਖਾ ਚੁੱਕੇ ,  ਤਾਂ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਚੌਕੀ ਉਠਾ ਲੈ ਗਈ ,  ਅਤੇ ਪੁਰਖ ਏਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਗਏ ।  ਨੌਰੋਜ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਬਨਾਵਟੀ ਹੌਲੀ ਅਵਾਜ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਕਿਹਾ –  “ਪਿਆਰੇ ਮਹਿਮਾਨ ,  ਇਹ ਰਾਜ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸੇ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ,  ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖੁਸ਼ਨਸੀਬ ਅਦੀਗ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ ।  ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਕਿਵੇਂ ਅਨਮੋਲ ਹੀਰਾ ਹੈ ,  ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ।  ਤੁਸੀਂ ਦੇਰ ਤੱਕ ਦੁਛੱਤੀ ਵਿੱਚ ਤਰਬੂਜ ਲੜਕਾਉਣ ਅਤੇ ਚੁਣਨ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜਾਂ ਜਰੂਰੀ ਸੁਣੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ।  ਲੇਕਿਨ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤਰਬੂਜ ਬਚਿਆ ਸੀ ।  ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਫਿਕਰਮੰਦ ਔਰਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਮਾਯੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਾਉਣ ਅਤੇ ਮਹਿਮਾਨ  ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਾਡੀ ਗਰੀਬੀ ਜਾਹਰ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇਣ  ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ ਇਹੀ ਵਖਾਇਆ ਕਿ ਸਾਡੇ ਇੱਥੇ ਇਸ ਵਕਤ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਰਬੂਜ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਛਾ ਚੁਣਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ ।  ਹਮੇਸ਼ਾ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਤੇ ਮੁਫਲਿਸੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਕਦੇ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦੀ । ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਸਮਝਦਾਰ ਅਤੇ ਕਾਬਿਲ ਨੌਜਵਾਨ ਲੱਗਦੇ ਹੋ ,  ਮੇਰੀ ਦਿਲੀ ਖਾਹਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਪਤਨੀ ਮਿਲੇ ।  ਚੰਗੀ ਪਤਨੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨਿਆਮਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ”

ਲੇਕਿਨ ਮਸ਼ੂਕ ਤਾਂ  ਬਹੁਤ ਪਹਲੇ ਸਮਝ ਚੁਕਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਇਸਤਰੀ  ਦਾ ਮੁਖ ਗੁਣ ਕੇਵਲ ਘਰ-ਗ੍ਰਹਸਥੀ ਦੀਆਂ ਮਾਮੂਲੀ ਬਾਤਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰਖਣਾ  ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ  ਕਿ ਉਸਦਾ ਸਿਧਾ -ਸਾਦਾ ਪਤੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ । ਉਸਦਾ ਇਹ ਧਿਆਨ ਤਾਂ ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ  ਹੀ ਮੁਗਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਉਸਦੇ ਮੁਖ ਗੁਣ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਮਾਤਰ ਹੀ ਸੀ। ਲੇਕਿਨ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ? ਉਸ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਕੇ ਆਕਰਸ਼ਣ ਦਾ ਰਹੱਸ ਕੀ  ਹੈ, ਮਸ਼ੂਕ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਨੌਰੋਜ  ਦੇ ਇੱਥੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਠਹਿਰਣ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮਸ਼ੂਕ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਨਾਲ  ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਨਿੱਤ  ਮਨ – ਹੀ – ਮਨ ਉਸਦੀ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ।  ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਅਣ-ਉਚਿਤ ਚਾਲ ਚਲਣ ਵਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਕੌੜਾ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤਾ ।  ਉਹ ਕਿਸੇ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਕੰਮ ਉਪਯੁਕਤ ਸਮੇਂ ਉੱਤੇ ਸਮੇਟ ਲੈਂਦੀ ,  ਨਿਰਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵਿਆਕੁਲ ਕੀਤੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦੀ ।  ਉਹ ਜੋ ਵੀ ਕੰਮ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦੀ ,  ਉਸਨੂੰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰਦੀ ,  ਉਸਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਹਿਮਾਨ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦਾ ।  ਘਰ  ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੰਮ – ਕਾਜ ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਬਾਵੇਲਾ ਮਚਾਏ ਚੁਪਚਾਪ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ।  ਥਕਾਣ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਉੱਤੇ ਵਿਆਪਤ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਦੀਪਤੀ ਨੂੰ ਕਦੇ ਬੁਝਾ ਨਾ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ।

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਦੀਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ ,  ਨੌਰੋਜ  ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਉਸਦੇ ਮਹਿਮਾਨ ਦਾ ਦਿਲ ਬਹਿਲਾਉਣ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ  ਮਸ਼ੂਕ ਦਾ ਭਲਾ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਵਿਵੇਕਸ਼ੀਲਤਾ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਨੌਰੋਜ  ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਖਾਣੇ  ਉੱਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਸ਼ੂਕ ਅਤੇ ਨੌਰੋਜ ਗੁਆਂਢੀਆਂ  ਦੇ ਘਰੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਗਏ ਘਰ ਪਰਤੇ ।  ਲੇਕਿਨ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਸੁੱਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਮੁਸਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ।  ਜਦੋਂ ਨੌਰੋਜ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ,  ਤਾਂ ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ –

“ਖਾਣਾ ਤਿਆਰ ਹੈ ,  ਮਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਸ ਦਿਓ , ” ਇਸਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ।

“ਕਿਹੜਾ ਖਾਣਾ !  ਅਸੀਂ ਸਾਰੀ ਸ਼ਾਮ ਖਾਣਾ ਹੀ ਤਾਂ ਖਾਂਦੇ ਰਹੇ ਸਾਂ, ” ਨੌਰੋਜ ਹੈਰਾਨੀ ਤੋਂ ਬੋਲਿਆ ।

“ਤੁਸੀਂ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਹੋਰਾਂ  ਦੇ ਖਾਣਾ ਖਾਧਾ ਹੈ ,  ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਹਿਮਾਨ ਨੇ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਖਾਣਾ ਅਜੇ  ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਚਖਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ , ” ਪਤਨੀ ਨੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ।  “ ਖਾਣ   ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕ ਜਰੂਰ ਦੇਰ ਤੱਕ ਗਪ – ਸ਼ਪ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹੋਵੋਗੇ ,  ਹੁਣ ਫਿਰ ਭੁੱਖ ਲੱਗ ਆਈ ਹੋਵੋਗੇ । ”

“ਬਿਲਕੁਲ ਭੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ ।  ਢਿੱਡ ਇੰਨਾ ਭਰਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਬੁਰਕੀ ਵੀ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ! ” ਨੌਰੋਜ ਨੇ ਝੱਲਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ।  “ਮੈਂ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਦੇਰ ਹੋਇਆ ਕਰੇ ,  ਤਾਂ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤੱਕ ਮੇਰਾ ਇੰਤਜਾਰ ਮਤ ਕਰਿਆ ਕਰੋ ।  ਇਸ ਬੇਤੁਕੇ ਰਿਵਾਜ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਿਸ ਨੂੰ  ਹੈ ? ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਤੈਨੂੰ ਭੈੜਾ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ ਕੌਣ ਹੈ ?  ਅਸੀਂ ਬਸ ਦੋ ਲੋਕ ਹੀ ਤਾਂ ਹਾਂ ?  ਮੈ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਇੰਤਜਾਰ ਵਿੱਚ ਬੇਕਾਰ ਵਿਆਕੁਲ ਹੋਣ  ਦੇ ਬਜਾਏ ਆਰਾਮ ਕਰੋ । ”

ਮਸ਼ੂਕ ਨੂੰ ਫਿਰ ਗ੍ਰਹਿਣੀ ਦੀ ਉਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੰਦ ਮੰਦ ਹਾਸੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ ।  ਲਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਉੱਤੇ ਸਨੇਹਪੂਰਵਕ ਹਸ ਰਹੀ ਹੋਵੇ ।

“ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਬਸ ਇਹ ਭੁੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੀ ਹਾਸਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ,  ਤਕਲੀਫ ਨਹੀਂ । ”

”ਤੁਹਾਡਾ ਵੀ ਕੋਈ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ? ” ਨੌਰੋਜ ਨੇ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਗਰਜਦਾਰ ਅਵਾਜ ਅਨੋਖੇ  ਪ੍ਰੇਮੋਦਰੇਕ ਨਾਲ ਨਸਿਆ ਉੱਠੀ ।

ਅਚਾਨਕ ਮਸ਼ੂਕ  ਦੇ ਮਸਤਕ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰ ਲਿਸਕਿਆ –  ‘ਇਹ ਇਸਨੂੰ  ਮਿਲੇ ਸੁਖ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਾਉਣਾ ਜਾਣਦੀ ਹੈ ,  ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ  ਦੇ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖਣਾ ,  ਉਸਦੀ ਹਿਫਾਜਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ।  ਇਸਨੂੰ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਅਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਕਰਨਾ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ,  ਅਤੇ ਇਹੀ ਇਸਦੀ ਕਸ਼ਿਸ਼ ਦਾ ਰਾਜ ਹੈ…’ ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ।

ਮਸ਼ੂਕ ਉਦਾਸ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾਮਗਨ – ਜਿਹਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ  ਉੱਤੇ ਪੂਰਵਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ…

“ਕਿਉਂ ,  ਪੁੱਤਰ ,  ਉਹ ਔਰਤ ਤੈਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆਈ ? ” ਰਹਸਮਈ  ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ।

ਮਸ਼ੂਕ ਨੇ ਠੰਡੀ ਸਾਹ ਲਈ ਅਤੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ –

“ਅਜਿਹੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਮਿਲਣਾ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਵੇਗਾ ।  ਲੇਕਿਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ,  ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਸੀਬ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ ।  ਜੇਕਰ ਮੈਂ ਉਸ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਤੋੜ ਦੇਵਾਂਗਾ ,  ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਜਮੀਰ ਮੈਨੂੰ ਤੜਫਾਏਗੀ  ਅਤੇ ਲੋਕ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਲਾਹਨਤਾਂ ਪਾਉਣਗੇ ।  ਜੋ ਹੋਵੇ ,  ਸੋ ਹੋਵੇ ,  ਮੈਂ ਅੱਛਾ ਹਥਿਆਰ ਅਤੇ ਅੱਛਾ ਘੋੜਾ ਪਾਕੇ ਹੀ ਖੁਸ਼ ਰਹਿ ਲਵਾਂਗਾ ।  ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਨੂੰ  ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ ,  ਤਾਂ  ਦੇ ਦਿਓ ।  ਚੰਗੀ ਪਤਨੀ ਮੈਂ ਤੁਹਾਥੋਂ ਨਹੀਂ ਮੰਗਾਂਗਾ । ”